هنر تذهیب

هنر تذهیب :

تعریف تذهیب :

در فرهنگ های فارسی تعریفی دقیق از تذهیب وجود ندارد ؛ در لغت نامه ها ، تذهیب راز گرفتن و طلا کاری دانسته اند ، اما این هم تمام معنای تذهیب نیست. در دایره المعارف های فارسی نیز تعریف هایی از تذهیب آمده است که به شیوه های تذهیب در یک دوره ی خاص از تاریخ ، تعلق دارد .

به هر حال ، تذهیب را می توان مجموعه ای از نقش های بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هر چه زیبا کردن کتاب های مذهبی ، علمی ، فرهنگی ، تاریخی ، دیوان اشعار ، جنگ های هنری و قطعه های زیبای خط به کار می برند .

تذهیب چنان که گفته اند از لغت عربی « ذهب » یعنی طلای مشتق شده و عبارت است از طرح و تنظیم و ظریف و چشم نوازی نقوش و نگاره های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان که با چرخش های تند و کند و گردش های موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشند . چون در آغاز شکل گیری این هنر از همان قرون اولیه اسلامی ، رنگ غالب و عمده در رنگ آمیزی این گونه نقش ها رنگ طلا بوده است ، واژ] ی تذهیب بدان اطلاق شده . هر چند دیگر رنگ ها چون لاجورد و در دوران بعدی آبی و شنجرف و سبز و فیروزه ای نیز کنار رنگ طلا جا گرفته اند .

اینک برای نمونه برخی از این گونه نقوش یافته شده بر اشیاء و آثار به دست آمده فهرست وار ذکر می شود :

1) قطعه گچ بری شده یا نقشی شبیه گردش های اسلیمی و سرشاخه ها ،متعلق به دوره ی ساسانی مکشوفه در دامغان که هم اینک در موزه ی ملی ایران ( ایران باستان) محفوظ است .

2) تزئینات و نگاره های گچ بری روی ستون ، دوران ساسانی – موجود در موزه ی ملی ( ایران باستان)

3)نقوش و طرح های برجسته روی سرستون ، گلدان های بزرگ و پایه ستون های سنگی در طاق بستان کرمانشاه از یادگارهای دوره ی ساسانی موجود در موزه ی ایران باستان و قطعاتی در محوطه ی جلوی طاق بستان

4) طرح های مربوط به قسمتی از پلکان کاخ تچر ( کاخ داریوش) ، دوره ی هخامنشی در تخت جمشید و موزه ی ملی

5) بشقاب نقره ساسانی قلمزنی با نقش های اسلسمی شبیه اسلیمی های دهان اژدر ، باز یافته از عهد ساسانی ( در همدان )

6)بشقاب نقره کندهکاری ( قلمزنی) با طرح کامل اسلیمی ، موزه ی آرمیتاژ و چند بشقاب نقره ای محفوظ در موزه ی ایران باستان

پیشینه ی تذهیب :

پیشینه ی آذین تذهیب در هنر کتاب آرائی ایران ، به دوره ی ساسانی می رسد . بعد از نفوذ اسلام در ایران ، هنر تذهیب در اختیار حکومت های اسلامی و عرب قرار گرفت و هنر اسلامی نام یافت . در دوره ی سلجوقی ، مذهبان آرایش قرآن ها ، ابزار و ادوات ، ظرف ها ، بافته ها و بناها را پیشه ی خود ساختند و چندی بعد ، در دوره ی تیموری این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.

در دوره ی صفوی ، نقاشی ، تذهیب و خط در خدمت هنر کتاب آرائی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه های ایران و جهان است .

مکتب های تذهیب :

تذهیب همجون نقاشی ، دارای مکتب ها و دوره های خاص است ؛ چنان که می توان از مکتب های سلجوقی ، بخارا ، تیموری ، صفوی و قاجار سخن گفت .

در واقع ، رنگ ها ، روش قرار گرفتن نقش ها در یک صفحه ی تذهیب و تنظیم نقش ها ، در مکتب های مختلف ، با یکدیگر متفاوت است . برای نمونه ، تذهیب در مکتب بخارا به آسانی از تذهیب در دیگر مکتب ها باز شناخته می شود . در مکتب بخارا از رنگ های زنگار ، شنگرف ، سورنج و سیاه استفاده می شده است ؛ در صورتی که در مکتب های دیگر ، این رنگ ها به این ترتیب ، کاربرد نداشته اند .

به هر حال ، تذهیب های دوره های مختلف ، بیان کننده ی حالات و روحیات آن دوره ها هستند :